بخشی از تفسیر آیه 282 / سوره بقره

هجده دستوری که این آیه در مورد تنظیم سند برای معاملات، ذکر کرده، آن هم با ذکر جزئیات در تمام مراحل، بیانگر توجه عمیقی است که قرآن به امور اقتصادی مسلمانان و نظم کار آنها دارد. این توجه ویژه قرآن به ثبت قراردادها در جامعه عقب مانده ای که سواد خواندن و نوشتن در آن بسیار کم و آورنده آن شخصی درس نخوانده بود، اهتمام این کتاب آسمانی به اصلاح نظام اقتصادی مسلمانان را به خوبی آشکار می کند.
در این آیه کلمه «دَین» به کار برده شده و نه قرض؛ زیرا قرض فقط در مبادله دو چیز که مانند یکدیگرند، به کار می رود؛ مثل اینکه کسی چیزی را وام می گیرد که مانند آن را برگرداند ولی دَین، هرگونه بدهکاری را - خواه از طریق قرض گرفتن باشد یا معاملات دیگر - شامل می شود مثل اجاره، صلح و... که یکی از دو طرف، چیزی را به عهده بگیرد.(تفسیرنمونه)

بخشی از تفسیر آیه 191 / سوره بقره

از آن جهت به حومه کعبه مسجدالحرام گفته اند که خداوند چیزهایی را در آن مکان حرام کرده که در جاهای دیگر حلال است؛ از جمله ورود به مسجدالحرام بدونِ احرام جایز نیست و هرکس که بخواهد وارد مسجدالحرام شود، باید ابتدا مُحرم گردد. همچنین جنگ و خون ریزی در آنجا - مگر برای دفاع - حرام است. علت نام گذاری ماه های حرام (رجب،ذیقعده، ذیحجه و محرم) نیز همین است؛ زیرا جنگ و خونریزی - مگر برای دفاع - در این ماه ها حرام است.(اقتباس شده از مصطلحات الفقه)

بخشی از تفسیر آیه 40 / سوره بقره

کلمه اسرائیل که لقب حضرت یعقوب علیه السلام است، از دو کلمه «اسرا» به معنای عبد و  کلمه «ئیل» به معنای الله ترکیب شده و به زبان عبری است. حضرت یعقوب علیه السلام دوازده پسر داشت و نَسَب بنی اسرائیل به این دوازده پسر منتهی می شود. نَسَب حضرت موسی علیه السلام نیز با چهار واسطه به حضرت یعقوب علیه السلام می رسد. مراد از پیمانی که بنی اسرائیل با خدا بسته بودند، مواردی است که در آیات 83و84 سوره بقره به آنها اشاره شده و مراد از نعمتی که خداوند به بنی اسرائیل عنایت فرمود نیز نعمتهایی است که در آیات 49 به بعد ذکر شده است.(برگرفته از تفاسیر نمونه و اطیب البیان)

بخشی از تفسیر آیه 1 / سوره مطففین

کم فروشی هر صنفی متناسب با خودش می باشد: معلم، کارگر، نویسنده، فروشنده، مهندس، دکتر و دیگر مشاغل، هر کدام در انجام وظیفه خود کوتاهی کنند، کم فروشند. کم فروشی از گناهان کبیره است؛ زیرا وعده عذاب برای آن آمده است. در روایات می خوانیم هرگاه مردم گرفتار کم فروشی شوند، زمین روئیدنی های خود را از مردم باز می دارد و مردم به قحطی تهدید می شوند.(تفسیر نور و المیزان)

بخشی از تفسیر آیه 51 / سوره قلم

آیا چشم زدن واقعیت دارد؟
این مساله از نظر عقلى امر محالى نیست، چه اینکه بسیارى از دانشمندان امروز معتقدند در بعضى از چشمها نیروى مغناطیسى خاصى نهفته شده که کارایى زیادى دارد، حتى با تمرین و ممارست مى‏توان آن را پرورش داد، خواب مغناطیسى از طریق همین نیروى مغناطیسى چشمها است. بسیارى نقل مى ‏کنند که با چشم خود افرادى را دیده ‏اند که داراى این نیروى مرموز چشم بوده ‏اند و افراد یا حیوانات یا اشیایى را از طریق چشم زدن از کار انداخته‏ اند.
لذا نه تنها نباید اصرارى در انکار این امور داشت باید امکان وجود آن را از نظر عقل و علم پذیرفت.در روایات اسلامى نیز تعبیرات مختلفى دیده مى‏ شود که وجود چنین امرى را اجمالاً تایید مى‏ کند.در حدیثى مى‏ خوانیم که" اسماء بنت عمیس" خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: گاه به فرزندان جعفر چشم مى ‏زنند، آیا" رُقیه" اى براى آنها بگیرم (منظور از" رقیه" دعاهایى است که مى‏ نویسند و افراد براى جلوگیرى از چشم زخم با خود نگه می دارند و آن را تعویذ نیز مى ‏گویند).
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:"آرى، مانعى ندارد، اگر چیزى مى ‏توانست بر قضا و قدر پیشى گیرد چشم زدن بود".(تفسیرنمونه و مجمع البیان.)

بخشی از تفسیر آیه 11 / سوره مجادله

«تَفَسَّحوا»  از ماده "فُسح" (بر وزن قفل) به معنى مکان وسیع است، بنابراین" تَفَسُّح" به معنى توسعه دادن مى ‏باشد و این یکى از آداب مجلس است که وقتى تازه واردى داخل مى ‏شود حاضران جمع و جورتر بنشینند و براى او جا باز کنند، مبادا سرگردان و احیاناً خسته و شرمنده شود، این موضوع یکى از وسائل تحکیم پیوندهاى محبت و دوستى است.‏

بخشی از تفسیر آیه 1 الی 4 / سوره نجم

" سیوطى" از دانشمندان معروف اهل سنت در تفسیر" در المنثور" نقل مى ‏کند:" روزى رسول خدا صلی الله علیه و آله دستور داد تمام درهاى خانه‏ هایى که به داخل مسجد پیامبر صلوات الله علیه و آله باز مى ‏شد (جز در خانه على علیه السلام) بسته شود، این امر بر مسلمانان گران آمد تا آنجا که حمزه عموى پیغمبر صلی الله علیه و آله از این کار گِله کرد که چگونه در خانه عمویت و ابوبکر و عمر و عباس را بستى، اما در خانه پسر عمویت را باز گذاردى؟ (و او را بر دیگران ترجیح دادى).
هنگامى که پیامبر صلوات الله علیه و آله متوجه شد که این امر بر آنها گران آمده است مردم را به مسجد دعوت فرمود و خطبه بى‏ نظیرى در تمجید و توحید خداوند ایراد کرد، سپس افزود:اى مردم! من شخصاً درها را نبستم و نگشودم و من شما را از مسجد بیرون نکردم و على را ساکن ننمودم (آنچه بود وحى الهى و فرمان خدا بود) سپس آیات یک تا 4 سوره نجم را خواند.

بخشی از تفسیر آیه 8 / سوره محمد

کلمه «تعس» به معناى لغزیدن، سقوط کردن و به رو افتادن است.
یکى از بهترین راه ‏هاى تربیت، روش مقایسه است. در آیات قبل نسبت به مؤمنان شهید فرمود: «فَلَنْ یُضِلَّ أَعْمالَهُمْ» در این آیه نسبت به کفّار مى‏ فرماید: «أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ» این مقایسه، نویدى براى مؤمنان مجاهد است. همچنین در مورد مؤمنان فرمود: «یُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ» خداوند گام‏ هایشان را استوار مى‏ سازد و این آیه در مورد کافران مى ‏فرماید: «فَتَعْساً لَهُمْ» آنها در لغزشگاه‏ ها و پرتگاه ‏ها سقوط مى ‏کنند.

بخشی از تفسیر آیه 37 / سوره شوری

آیه نمى‏ گوید مؤمنان غضب نمى ‏کنند، زیرا این حالت جزء طبیعت انسان است و در بعضى موارد، یعنى در آنجا که براى خدا و در راه احقاق حق مظلومان باشد، ضرورت دارد، بلکه مى ‏گوید آنها به هنگام غضب آلوده گناه نمى‏ شوند، واضح است به سراغ عفو و غفران مى‏ روند و باید هم چنین باشد، چگونه انسان مى‏ تواند در انتظار عفو الهى به سر برد در حالى که خود کینه ‏توز و انتقامجو است و به هنگام غضب هیچ قانونى را به رسمیت نمى ‏شناسد؟! و اگر مى‏ بینیم در اینجا مخصوصاً روى مسأله" غضب" تکیه شده به خاطر آن است که این حالت آتش سوزانى است که در درون جان انسان شعله‏ ور مى ‏شود و بسیارند کسانى که قادر بر مهار کردن نفس در آن حالت نیستند، ولى مؤمنان راستین هرگز تسلیم خشم و غضب نمى ‏شوند.

بخشی از تفسیر آیه 73 / سوره زمر

با اینکه عمر و اعمال نیک و بد انسان در دنیا محدود است، چرا کیفر و پاداش قیامت نامحدود است که قرآن مى ‏فرماید: دوزخیان و بهشتیان جاودانه در آتش یا بهشت خواهند بود؟

پاسخ: اولًا جاودانگى در بهشت، از باب لطف خداوند است و منافاتى(=تضاد) با عدل ندارد. ثانیاً جاودانگى در دوزخ براى همه دوزخیان نیست بلکه بسیارى از مجرمان پس از دیدن کیفر اعمالشان و پاک شدن از گناه، وارد بهشت مى ‏شوند. ثالثاً مدّت کیفر بستگى به میزان سبکى یا سنگینى جُرم دارد، نه زمان انجام جُرم. چه بسا کسى که در یک لحظه اقدام به قتل کسى کرده و حتّى موفّق نشده، امّا دادگاه براى او حبس ابد مقرّر مى‏ کند. آیا مجازات کبریت زدن‏ به یک بشکه بنزین یا یک کشتى بنزین یکسان است؟ خوب، آن که تمام عمر نافرمانى خالق هستى و خداى بزرگ را کرده است، براى همیشه در عذاب خواهد بود.

بخشی از تفسیر آیه 40 و 41 / سوره صافات

خداوند درآیه 40 مى‏ فرماید: همه مردم پاداش اعمالشان را مى ‏گیرند جز بندگان مخلَص خدا.
چرا که آنها به حکم مقام عبودیت خود را مالک هیچ چیز نمى‏ دانند، جز آنچه خدا مى‏ خواهد اراده نمى ‏کنند و جز آنچه او مى ‏طلبد انجام نمى ‏دهند.
و به حکم مخلَص بودن، خدا آنان را براى خویش برگزیده و تعلق خاطرى به غیر ذات پاک او ندارند.
نه زرق و برق دنیا و نه نعمتهاى عُقبى؛  در دل آنها چیزى جز اللَّه نیست!.
روشن است کسى که داراى این ویژگى است لذت و نعمت و موهبت و روزیش چیزى است غیر از آنچه دیگران دارند، چنان که در آیه 41 آمده است: " أُولئِکَ لَهُمْ رِزْقٌ مَعْلُومٌ":" آنها روزى خاص و ویژه‏اى دارند که از دیگران جدا است".

بخشی از تفسیر آیه 57 / سوره احزاب

آزار خداوند، یعنى انجام کارى بر خلاف خواست و رضاى او که به جاى جلب رحمت الهى، غضب و لعنت خداوند را به دنبال دارد.
شاید مراد از اذیّت خدا، اذیّت بندگان خدا باشد، نظیر قرض دادن به بنده که قرض دادن به خداست و مراد از اذیّت کردن پیامبر صلى الله علیه و آله تکذیب و تهمت و برخورد بى ‏ادبانه با آن حضرت و اذیّت کردن اهل بیت اوست؛ همان گونه که در چند روایت آمده است که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «فاطمة بضعة منى فمن اغضبها اغضبنى» فاطمه پاره‏ ى تن من است، هر که او را خشمگین سازد مرا به خشم آورده است‏.

دو نکته درباره خواب طبق آیه 23 / سوره روم

 اولاً خواب را قبل از" ابتغاء فضل اللَّه"[که در آیات قرآن به معنى تلاش براى روزى است] قرار داده، اشاره دارد به اینکه  "ابتغاء فضل"پایه‏اى براى خواب محسوب مى ‏شود، چرا که بدون خواب کافى" ابتغاء فضل اللَّه" مشکل است.
ثانیاً درست است که خواب معمولاً در شب است و تلاش معاش در روز، اما چنان نیست که انسان نتواند این برنامه را به هنگام لزوم تغییر دهد، بلکه خداوند انسان را چنان آفریده که مى ‏تواند برنامه خواب خود را تغییر داده و بر ضرورتها و نیازها منطبق سازد، تعبیر به" مَنامُکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ" (خواب شما در شب و روز) گویا اشاره به همین نکته است.

بخشی از تفسیر آیه 15 و 16 / سوره قصص

در  «عیون الاخبار»  از امام" على بن موسى الرضا" علیه السلام در تفسیر این آیات آمده چنین مى‏ خوانیم:" منظور از جمله هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ نزاع و جدال آن دو مرد با یکدیگر بوده که عمل شیطانى محسوب مى‏ شده، نه عمل موسى، و منظور از جمله رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی این است که من خود را در آنجا که نباید بگذارم گذاشتم، من نباید وارد این شهر مى ‏شدم و منظور از جمله فَاغْفِرْ لِی این است که مرا از دشمنانت مستور دار تا بر من دست پیدا نکنند (یکى از معانى غفران پوشانیدن است).

بخشی از تفسیر آیه 69 / سوره فرقان

عواملى وجود دارد که کیفر را چند برابر مى‏ کند. برخى از آن عوامل به این شرح است:
1- گاهى داشتن شخصیّت اجتماعى، کیفر مجرم را دو برابر مى‏ کند. خداوند به زنان پیامبر صلى الله علیه و آله مى‏ فرماید: «مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ» (سوره احزاب آیه 30) هر کس از شما همسران پیامبر کار زشت انجام دهید، دو برابر کیفر دارید.
2- گاهى زمان، گناه را دو برابر مى‏ کند. مثل گناه در روز جمعه، چنانکه در روایات آمده است که کار خیر و یا شر در روز جمعه دو برابر سنجیده مى‏شود.(بحار الأنوار،ج89،ص 293)
3- گاهى گناهِ کلیدى است، یعنى علاوه بر انحراف شخص، دیگران را نیز منحرف مى‏کند.
الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونَها عِوَجاً ... یُضاعَفُ لَهُمُ الْعَذابُ (سوره هود آیه 11)