امام علیّ علیه السلام:
صَلِّ الصَّلاةَ لِوَقتِها المُؤَقَّتِ لَها، ولا تُعَجِّل وَقتَها لِفَراغٍ، ولا تُؤَخِّرها عَن وَقتِها لِاشتِغالٍ، واعلَم أنَّ کُلَّ شَیءٍ مِن عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلاتِکَ؛
نماز را در وقت مقرّرش بخوان و به دلیل بیکار بودن، آن را جلو نینداز، و به دلیل اشتغال به کارى، آن را به تأخیر نیفکن و بدان که همه کارهایت تابع نماز توست.
نهج البلاغة:نامه ۲۷ / شناخت‌نامه نماز: ج1 ص118
پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله:
الصَّلاةُ مِن شَرائع الدّینِ، وفیها مَرضاةُ الرَّبِّ عزّ وجلّ، وهیَ مِنهاجُ الأَنبیاءِ؛
نماز، از آیینهاى دین است و در آن، خشنودى پروردگار عزّ وجلّ است.نماز، راه و روش پیامبران است.
الخصال: ص ۵۲۲ ح ۱۱ / شناخت‌نامه نماز: ج1 ص118
منظور از واژگونی در این آیه، بازگشت کامل انسان به حالات طفولیت است. براستی روزهایی بسیار دردناک فرا می رسد که عمق ناراحتی آن را به زحمت می توان تصور کرد. قرآن مجید در آیه ۵ سوره حج می فرماید: «و بعضی آنقدر عمر می کنند که به بدترین مرحله زندگی و پیری می رسند؛ آنچنانکه بعد از علم و آگاهی چیزی نمی دانند». در بعضی از روایات ، به افراد هفتاد ساله - و در برخی روایات نود ساله - اسیران خدا در زمین گفته شده است. به هر حال، جمله « أفلا یعقلون » به انسانها هشدار داده، می گوید: اگر این قدرت و توانایی که دارید، امانت نبود، به این آسانی از شما گرفته نمی شد. بدانید که دست قدرت دیگری بالای سر شماست. همچنین قدر دوران جوانی و نشاط را بدانید که در فصل ناتوانی و پیری کاری از شما ساخته نیست. پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: « پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت بشمار: جوانی را قبل از پیری ، سلامت را قبل از بیماری، بی نیازی را قبل از فقر، آسودگی را قبل از گرفتاری، زندگی را قبل از مرگ».
منبع: تفسیر نمونه
امام باقر علیه السلام:
إنَّ أوَّلَ ما یُحاسَبُ بِهِ العَبدُ الصَّلاةُ، فَإِن قُبِلَت قُبِلَ ما سِواها؛
نخستین چیزى که به بنده پاداش داده می‌شود، نماز است. پس اگر پذیرفته شد، بقیّه[ى اعمال] هم پذیرفته می‌شود.
الکافی: ج ۳ ص ۲۶۸ ح ۴ / منتخب میزان الحکمه، ص32
انسان با ایمان باید به آنچه می گوید، مطمئن باشد و سخن لغو و بیهوده نگوید و نیز گفتار خود را بیازماید که مایهٔ لغو و فساد نباشد. قرآن، گفتار اینگونه را مایهٔ اصلاح اعمال و آمرزش گناهان می داند؛ زیرا وقتی انسان عادت کرد که چنین سخن بگوید، دیگر دروغ و غیبت و سخن لغو و مفسده انگیز از او صادر نمی شود و طبعا از گناهان دور می شود. در این صورت، انسان صالح می شود و از گذشته آلوده خود پشیمان می گردد و همین پشیمانی توبه است و وقتی توبه کرد، خدا هم در باقیماندهٔ عمرش او را از گناهان بزرگ نگه می دارد و طبق آیه ۳۱ سوره نساء، اگر گناه کوچکی از او سر بزند ، آمرزیده خواهد شد.
منبع: تفسیر المیزان.
پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله:
إنَّ عَمودَ الدّینِ الصَّلاةُ، وهِیَ أوَّلُ ما یُنظَرُ فیهِ مِن عَمَلِ ابنِ آدَمَ، فَإِن صَحَّت نُظِرَ فی عَمَلِهِ، وإن لَم تَصِحَّ لَم یُنظَر فی بَقِیَّةِ عَمَلِهِ؛
نماز، ستون دین و نخستین عمل انسان است که در آن مینگرند. اگر صحیح بود، اعمالش را میبینند و اگر صحیح نبود، بقیّه کارهایش دیده نمیشوند.
تهذیب الأحکام: ج ۲ ص ۲۳۷ ح ۹۳۶ / حکمت نامه پیامبر اعظم صلَّی الله علیه و آله: ج9، ص418.
این آیه امیدبخشترین آیات قرآن مجید نسبت به همه گنهکاران است؛ زیرا:
1- تعبیر به" یا عبادى" (اى بندگان من!) آغازگر لطفى است از ناحیه پروردگار.
2- تعبیر به" اسراف" به جاى" ظلم و گناه و جنایت" نیز لطف دیگرى است.
3- تعبیر به" عَلى أَنْفُسِهِمْ" که نشان مى دهد گناهان آدمى همه به خود او باز مى گردد نشانه دیگرى از محبت پروردگار است همانگونه که یک پدر دلسوز به فرزند خویش مى گوید اینهمه بر خود ستم مکن!
4- تعبیر به" لا تقنطوا" (مأیوس نشوید) با توجه به اینکه" قنوط" در اصل به معنى مأیوس شدن از خیر است به تنهایى دلیل بر این است که گنهکاران نباید از" لطف الهى" نومید گردند.
5- تعبیر" مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ" بعد از جمله" لا تقنطوا" تأکید بیشترى بر این خیر و محبت مى باشد.
6- هنگامى که به جمله" إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ" مى رسیم که با حرف تأکید آغاز شده و کلمه" الذنوب" (جمع با الف و لام) همه گناهان را بدون استثنا در بر مى گیرد سخن اوج مى گیرد و دریاى رحمت مواج مى شود.
7- هنگامى که" جمیعا" به عنوان تاکید دیگرى بر آن افزوده مى شود امیدوارى به آخرین مرحله مى رسد.
8 و 9- توصیف خداوند به" غفور" و" رحیم" که دو وصف از اوصاف امید بخش پروردگار است در پایان آیه جایى براى کمترین یأس و نومیدى باقى نمى گذارد.
منبع: مجمع البیان؛ تفسیر قرطبى؛ تفسیر صافى؛ تفسیر نمونه.
پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله:
لِکُلِّ شَیءٍ رُکنٌ ورُکنُ المُؤمِنِ الصَّلاةُ؛
هر چیز رکنى دارد و رکن مؤمن، نماز است.
جامع الأخبار: ص ۱۸۳ ح ۴۴۶/ الصلاة فی الکتاب و السنة، ص22 .
امام على علیه السلام:
ثَلاثٌ لا یُستَحیا مِنهُنَّ: خِدمَةُ الرَّجُلِ ضَیفَهُ، وقِیامُهُ عَن مَجلِسِهِ لِأَبیهِ ومُعَلِّمِهِ، وطَلَبُ الحَقِّ وإن قَلَّ؛
از سه کار نباید شرم کرد: خدمت کردن به مهمان؛ از جا بلند شدن براى پدر و معلّم؛ و مطالبه حق، اگرچه اندک باشد.
غرر الحکم: ح ۴۶۶۶ / فرهنگ‌نامه مهمانی، ص58
طبق آیه یکی از ویژگیهای عبادالرحمن شب زنده داری است. آنها در ظلمت شب که چشم غافلان در خواب است و جایی برای تظاهر و ریا وجود ندارد، خواب خوش را بر خود حرام کرده و به خوش تر از آن که یاد خدا و قیام و سجود در پیشگاه با عظمت اوست، می پردازند. روایات اسلامی نیز برای شب زنده داری و نماز شب فضیلت زیادی قائل شده اند. امام علی علیه السلام می فرماید: "شب زنده داری موجب صحت جسم و خشنودی پروردگار و قرار گرفتن در معرض رحمت او و تمسک به اخلاق پیامبران است." همچنین در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: "دست از شب زنده داری بر مدار؛ زیرا کسی که از این عمل محروم گردد، مغبون است."
منبع: تفسیر نمونه.
امام هادی علیه السلام:
خَیرٌ مِنَ الخَیرِ فاعِلُهُ، وأجمَلُ مِنَ الجَمیلِ قائلُهُ، وأرجَحُ مِنَ العِلمِ حامِلُهُ؛
نیک تر از نیکى، نیکوکار است و زیباتر از سخن زیبا، گوینده آن است و برتر از دانش، بردوش‌کشنده آن.
أعلام الدین: ص ۳۱۱ / چشم تماشا، ص220.
با توجه به معنی آیه خواهیم دانست که فرق میان پیامبران و دیگر انسان ها این نیست که ایشان صفات بشری مثل نیاز به تغذیه ندارند؛ بلکه آنها تغذیه را نیز یک وسله تکامل می دانند. به همین دلیل، برنامه آنها، خوردن چیزهای پاکیزه است؛ درحالیکه مردمی که خوردن را هدف نهایی خود قرار داده اند، به هیچ وجه مقید به این شرایط نیستند. بلکه به دنبال چیزی می روند که هوس حیوانی آنها را اشباع کند؛ ناپاک باشد یا پاکیزه. با توجه به اینکه نوع تغذیه بدون شک در روحیات انسان مؤثر است و غذاهای گوناگون آثار اخلاقی متفاوتی دارد، ارتباط این دو جمله در آیه روشن می شود که می فرماید:«از غذاهای پاکیزه بخورید» و «عمل صالح انجام دهید». در احادیث می خوانیم که خوردن غذای حرام، جلوی استجابت دعای انسان را می گیرد. مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: دوست دارم دعایم مستجاب شود. حضرت فرمود: « غذای خود را پاک کن و از هرگونه غذای حرام بپرهیز.»
منبع: تفسیر نمونه.
امام صادق علیه السلام:
مَن قُتِلَ فی سَبیلِ اللّهِ لا یُعَرِّفُهُ اللّهُ شَیئا مِن سَیِّئاتِهِ؛
هر که در راه خدا کشته شود، خداوند چیزى از گناهانش را به او نمى نمایاند.
وسائل الشیعه ، ج ۱۵ ، ص ۱۶ / میزان الحکمه: ج 6 ص 65.
