بخشی از تفسیر آیه 56 / هود

«ناصیة» در اصل به معنای موی جلوی سر است و گرفتن موی جلوی سر، کنایه از تسلط و غلبه بر چیزی است. اینکه حضرت هود علیه السلام درباره خداوند این تعبیر را به کار برده، به قدرت قاهره(=غلبه کننده) او بر همه چیز اشاره کرده است؛ قدرتی که هیچ موجودی در برابر اراده او تاب مقاومت ندارد؛ زیرا اگر موی جلوی سر انسان یا حیوانی را محکم بگیرند، قدرت مقاومت از او سلب می شود. این تعبیر برای آن است که مستکبران مغرور و بت پرستانِ از خود راضی فکر نکنند که اگر چند روزی به آنها میدان داده شده دلیل بر آن است که می توانند در برابر اراده پروردگار مقاومت کنند؛ بلکه هنگامی که فرمان الهی برسد، بدون اینکه بتوانند مقاومتی کنند، تسلیم او خواهند شد.

منبع: تفسیر نمونه.

بخشی از تفسیر آیه 112 / توبه

در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین می خوانیم که پس از نزول آیه 111 سوره توبه که به مجاهدان بشارت داده شده است، شخصی از پیامبر صلی الله علیه و آله سؤال کرد: آیا کسی که شمشیرش را بردارد و به جهاد رود و کشته شود، اما در زندگی اش به گناهی بسیار بزرگ آلوده بوده، آیا این شخص هم شهید محسوب می شود و مشمول بشارت آیه پیش هست؟ در این هنگام، آیه 112 نازل شد و ویژگی های مجاهدان و شهیدان حقیقی را بیان کرد. خداوند، در این آیه، مؤمنان را با زیباترین صفات وصف می کند؛ صفاتی که اگر کسی آنها را داشته باشد، ایمانش کامل است و مشمول وعده قطعی خداوند درباره بهشت برین است؛ اما دارندگان این صفات چه کم اند؛ چنان که در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:« شخصی به نام عبّاد بصری، امام سجاد علیه السلام را در راه مکه دید که به حج مشرف می شود. (آن نادان مقدس نما) به امام گفت: ای علی بن حسین، جهاد را که دشوار است، ترک کرده ای و به حج که راحت و آسان است، رو آورده ای؟ درحالی که خداوند می فرماید:"إن الله اشتری ..."؟(توبه/111)» امام سجاد علیه السلام فرمود:« اگر مؤمنانی که خداند آنان را آنگونه (=صفات موجود در آیه 112 توبه) توصیف کرده است، می دیدیم، آری، جهاد همراه آنان، بهتر از حج است».
منبع: کتاب کافی؛ تفسیر المیزان.

بخشی از تفسیر آیه 53 / انفال

از امام باقر علیه السلام نقل شده است:«خداوند به طور قطع حکم کرده است که نعمتی را - که بر بنده اش ارزانی داشته - نگیرد؛ مگر اینکه از آن بنده گناهی سر بزند و به خاطر آن گناه، مستحق نقمت و گرفتاری گردد.» در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم :« خداوند پیامبری از پیامبرانش را به سوی قومی برانگیخت و به او وحی کرد که به قومت بگو: این مطلب بدون استثناست که اهل هر آبادی و هر مردمی که به خاطر اطاعت من در خوشی و خرمی هستند، اگر از آنچه من می پسندم، روی گردانند، من نیز آنها را از حالی که دوست دارند به حالی که دوست ندارند، برمی گردانم و اهل هر آبادی و هر خانواده ای که به خاطر سرکشی از فرامین من گرفتار هستند، اگر از آنچه من نمی پسندم، به آنچه می پسندم، برگردند، من نیز آنها را از حالی که نمی پسندند، به حالی که دوست دارند، برمی گردانم.» از این آیه استفاده می شود که بین تحولات نفسانی انسان و حوادث روز، ارتباط مستقیم برقرار است؛ به طوری که انسان ها با تغییر اوضاع و احوال درونی خود، سبب تحول حوادث بیرونی می شوند.
منبع:تفسیر المیزان؛ تفسیر موضوعی،ج12، ص193.

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم

چهار قبل چهار!

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

بادِر بِأَربَعٍ قَبلَ أربَعٍ: شَبابِکَ قَبلَ هَرَمِکَ، وصِحَّتِکَ قَبلَ سُقمِکَ، وغِناکَ قَبلَ فَقرِکَ، وحَیاتِکَ قَبلَ مَوتِکَ؛

چهار چیز را پیش از چهار چیز دریاب: جوانی‌ات را پیش از پیرى؛ و تندرستی‌ات را پیش از بیمارى؛ و بی‌نیازی‌ات را پیش از نیازمندى؛ و زندگی‌ات را پیش از مرگ.

الخصال: ص ۲۳۹ ح ۸۵ / حکمتنامه جوان، ص42

بخشی از تفسیر آیه 99 / اعراف

ایمن بودن از مکر الهی، به معنای ترس از شیوه انجام مسئولیت ها و کوتاهی در انجام وظایف است که همواره باید این ترس با امید به رحمت الهی به طور مساوی در دل های مؤمنان قرار داشته باشد. یکسانی این دو حالت، سرچشمه تمام حرکت ها و فعالیت های مثبت است و همان چیزی است که در تعبیر روایات، خوف و رجا نام گرفته و تصریح شده که افراد باایمان همواره در میان این دو قرار دارند؛ ولی مجرمان زیان کار چنان کیفرهای الهی را فراموش کرده اند که خود را در نهایت امنیت می بینند. از امام باقر علیه السلام نقل شده است:«هیچ بنده مؤمنی نیست مگر اینکه در قلب او دو نور است: نور ترس و نور امید. هیچ یک از این دو بیشتر از دیگری نیست و هر دو کاملا مساوی اند.» حتی پیامبران و امامان علیهم السلام نیز خود را از مکر و مجازات الهی در امان نمی دانستند. از امام علی علیه السلام نقل شده است:«بر نیکوترین این امت، از کیفر خدا ایمن مباش که خدای سبحان فرموده است: فلا یأمن مکر الله الا القوم الخاسرون.»
منبع: تفسیر نمونه. کافی ج2

بخشی از تفسیر آیه 31 / اعراف

توصیه این آیه ممکن است هم اشاره به زینت های ظاهری باشد که شامل پوشیدن لباس های مرتب و پاک و تمیز، شانه زدن موها، به کار بردن عطر و مانند آن می شود، هم شامل زینتهای معنوی یعنی صفات انسانی و ملکات اخلاقی و پاکی نیت و اخلاص. در برخی روایات از نماز عید و نماز جمعه به عنوان روشن ترین مصداق های آراستگی یاد شده است. در تاریخ زندگی امام حسن مجتبی علیه السلام می خوانیم هنگامی که به نماز بر می خاست، بهترین لباس های خود را می پوشید. سؤال کردند که چرا بهترین لباس خود را می پوشی؟ فرمود:«خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد و من برای پروردگارم خود را آراسته می کنم؛ زیرا او فرموده است :"زینت خود را هنگام رفتن به مسجد با خود بردارید." به این جهت دوست دارم نیکوترین لباسهایم را بپوشم.» متأسفانه در میان جمعی از مسلمانان، معمول و متداول است که به هنگام نماز یا رفتن به مساجد، لباس های کثیف و کهنه یا لباس های مخصوص منزل را به تن می کنند و با همان حال در مراسم عبادت خدا شرکت می کنند؛ در حالی که این آیه و روایاتی که در این زمینه وارد شده، دستور می دهند که بهترین لباس های خود را به هنگام حضور در مساجد بپوشیم.
منبع: تفسیر المیزان.

بخشی از تفسیر آیه 109 / مائده

در ذیل این جمله از آیه که از قول پیامبران می فرماید «ما چیزی نمی دانیم؛ تو خود از همه اسرار نهان آگاهی»، این سؤال به ذهن می رسد که به فرموده قرآن، پیامبران در روز قیامت آورده خواهند شد و بر اعمال امت هایشان گواهی می دهند. این یعنی آنان از احوال امت هایشان باخبرند. در بسیاری از روایات نیز آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله - به خواست خدا - از بسیاری از اخبار غیبی مطلع بود؛ پس چرا این آیه از قول پیامبران نقل می کند که درروز قیامت می گویند «ما چیزی نمی دانیم؟» مفسران در پاسخ این سؤال، توجیهات یکتا نشان می دهد. آنها در مقابل خدا می گویند: پروردگارا، علم تو ذاتی است و ما هر چه داریم، از تو داریم و علم ما در برابر علم تو چیزی نیست و ما در برابر تو چیزی نمی دانیم. تو خود بهتر می دانی که دعوت ما را چگونه پاسخ داند.
منبع: تفسیر اطیب البیان.

بخشی از تفسیر آیه 163 / آل عمران

کتاب های آسمانی که بر پیامبران نازل شد، دو گونه بود:

1 – کتاب هایی که احکام تشریعی در آن بود و اعلام آیین جدید می کرد. اینها پنج کتاب بیشتر نبود که بر پنج پیامبر اولوالعزم نازل گردید.

2 -  کتاب هایی که احکام تازه در بر نداشت؛ بلکه مشتمل بر نصایح و اندرزها و راهنمایی ها و توصیه ها و دعاها بود و کتاب زبور از این دسته است. گرچه این کتاب همانند سایر کتب عهد جدید و قدیم از تحریف مصون نمانده، می توان گفت که تا حدودی شکل خود را حفظ کرده است. این کتاب مشتمل بر صد و پنجاه فصل است که هر کدام«مزمور» نامیده می شود و سراسر شکل اندرز و دعا و مناجات دارد.

بخشی از تفسیر آیه 34 / سوره نساء

 «قَوّام» به کسى گفته مى ‏شود که تدبیر و اصلاح دیگرى را بر عهده دارد. «نشوز» از «نشز» به معناى زمین بلند است و به سرکشى و بلندپروازى نیز گفته مى‏ شود. شرط سرپرستى و مدیریّت، لیاقتِ تأمین و اداره زندگى است و به این جهت، مردان نه تنها در امور خانواده، بلکه در امور اجتماعى، قضاوت و جنگ نیز بر زنان مقدّمند، "بِما فَضَّلَ اللَّهُ ... وَ بِما أَنْفَقُوا " و به این خاطر نفرمود: «قوّامون على ازواجهم»، زیرا که مسئله‏ زوجیّت مخصوص زناشویى است و خدا این برترى را مخصوص خانه قرار نداده است.گرچه برخى زنان، در توان بدنى یا درآمد مالى برترند، ولى در قانون و برنامه، باید عموم را در نظر گرفت نه افراد نادر و خاص را.
ولى ناگفته پیدا است که سپردن این وظیفه به مردان نه دلیل بالاتر بودن شخصیت انسانى آنها است و نه سبب امتیاز آنها در جهانِ دیگر؛ زیرا اینها صرفا بستگى به تقوى و پرهیزگارى دارد، همانطور که شخصیت انسانى یک معاون از یک رئیس ممکن است در جنبه‏ هاى مختلفى بیشتر باشد اما رئیس براى سرپرستى کارى که به او محول شده از معاون خود شایسته‏تر است.
منبع: تفسیر نور؛ تفسیر نمونه.

بخشی از تفسیر آیه 110 / آل عمران

این آیه، به همه مسلمان ها خطاب می کند و آنان را بهترین امتی معرفی می کند که در میان انسان ها آفریده شده اند. روشن است که برتری مسلمان ها بر دیگر امت ها، به دلیل رواج امر به معروف و نهی از منکر در بین آنها و ایمان واقعی به خداست و مسلمانان تا زمانی یک ممتاز محسوب می گردند که دعوت به سوی نیکی ها و مبارزه با فساد را فراموش نکنند و اگر روزی این وظیفه را فراموش کنند، دیگر بهترین امت نخواهند بود. ممکن است این سؤال به ذهن برسد که چرا در آیه 104 همین سوره، امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه گروه خاصی از مسلمانان بیان شده؛ اما این آیه، همه مسلمانان را مخاطب قرار داده است. در پاسخ باید گفت که آیه 110 به مرحله فردی اشاره دارد که محدوده آن دل و زبان است و همه مسلمانان در این مرحله موظف اند که امر به معروف و نهی از منکر کنند. اما برخورد قانونمند با منکرات که گاهی با إعمال زور و قانون همراه است، از شئون حکومت اسلامی و با اجازه حاکم شرع مجاز به امر به معروف و نهی از منکر عملی است.

بخشی از تفسیر آیه 272 / بقره

" وجه اللَّه" چه معنى دارد؟
" وجه" در لغت به معنى" صورت" است و گاهى به معنى" ذات" به کار برده مى ‏شود. بنا بر این" وجه اللَّه" یعنى ذات خدا. انفاق کنندگان نظرشان باید ذات پاک پروردگار باشد، پس ذکر کلمه وجه در این آیه و مانند آن متضمن یک نوع تأکید است زیرا هنگامى که گفته شود" براى ذات خدا" تNکید آن از عبارت" براى خدا" بیشتر است، یعنى حتما براى خدا باشد و نه دیگرى.
به علاوه معمولا صورت انسان شریف‏ترین قسمت ظاهرى بدن اوست، زیرا اعضاى مهم بینایى و گویایى در آن قرار گرفته است به همین دلیل هنگامى که کلمه وجه به کار برده شود شرافت و اهمیت را مى ‏رساند، در اینجا هم" بطور کنایه" در مورد خداوند به کار برده شده است و در واقع یک نوع احترام و اهمیت از آن فهمیده مى‏ شود، بدیهى است که خدا نه جسم است و نه صورت دارد.

منبع: تفسیر نمونه.

بخشی از تفسیر آیه 155 / بقره

امیر مؤمنان على علیه السلام تعریف بسیار پر معنى در زمینه فلسفه امتحانات الهى دارد می ‏فرماید:
و إن کان سبحانه أعلم بهم من أنفسهم و لکن لتظهر الأفعال التی بها یستحق الثواب و العقاب:
" گرچه خداوند به روحیات بندگانش از خودشان آگاهتر است ولى آنها را امتحان مى‏ کند تا کارهاى خوب و بد که معیار پاداش و کیفر است از آنها ظاهر گردد".یعنى صفات درونى انسان به تنهایى نمى ‏تواند معیارى براى ثواب و عقاب گردد مگر آن زمانى که در لابلاى اعمال انسان خودنمایى کند، خداوند بندگان را مى‏ آزماید تا آنچه در درون دارند در عمل آشکار کنند، استعدادها را از قوه به فعل برسانند و مستحق پاداش و کیفر او گردند.
اگر آزمایش الهى نبود این استعدادها شکوفا نمى‏ شد و درخت وجود انسان میوه‏ هاى اعمال بر شاخسارش نمایان نمى‏ گشت و این است فلسفه آزمایش الهى در منطق اسلام.
منبع: تفسیر نمونه؛ نهج البلاغه.

بخشی از تفسیر آیه 15 / بقره

در روایتی آمده است که شخصی از امام رضا علیه السلام درباره این جمله که خدا آنها را مسخره می کند، سؤال کرد. امام فرمود:«خداوند مسخره نمی کند؛ ولی آنها را به دلیل مسخره کردنشان مجازات می کند.» یعنی این مجازات، همان مسخره کردن آنهاست. در قرآن، هم معنای این عبارت وجود دارد؛ چنان که در آیه 194 سوره بقره می فرماید:«هرکس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدی کنید.»این آیه شریفه دستور می دهد که همانند تجاوزِ تجاوزگر، او را مجازات و تنبیه کنید و سکوت نکنید؛ نه این که هر طور که او تجاوز کرد ( اعم از قتل و غارت و تجاوز به نوامیس و ...)، شما نیز به او تجاوز کنید.
منبع: توحید صدوق؛ تفسیر کشاف؛ تفسیر نمونه.

بخشی از تفسیر آیه 19 و 20 / تکویر

در این آیات، پنج وصف برای جبرئیل – پیک وحی خدا – بیان شده که برای هر فرستاده ی جامع الشرایط لازم است. نخستین وصف، کریم بودن است که اشاره به ارزش وجودی اوست. دومین وصف، قدرت است. این تعبیر درباره جبرئیل به خاطر آن است که برای دریافت پیام بزرگ الهی و ابلاغ دقیق آن، قدرت و نیروی عظیمی لازم است و اصولا هر فرستاده ای باید در حدود رسالت خود صاحب قدرت باشد. وصف دیگر این است که صاحب مکانت و منزلت است. جبرئیل در آسمان ها مورد اطاعت فرشتگان و امین است. از روایات استفاده می شود که گاه جبرئیل امین را برای ابلاغ آیات قرآن، گروه عظیمی از فرشتگان همراه می کردند و بی شک آنها از او اطاعت می کردند و حتی از برخی روایات استفاده می شود که تمام فرشتگان آسمان، مانند فرشته ای که خازن و نگهبان دوزخ است، از فرمان حضرت جبرئیل اطاعت می کنند.

منبع: تفسیر نمونه؛ پیام قرآن.

بخشی از تفسیر آیه 30 / ملک

می دانیم که زمین از دو قشر تشکیل شده: قشر نفوذپذیر که آب را در خود فرو می برد و قشر نفوذناپذیر در زیر آن که آب را در آنجا نگه می دارد. تمام چشمه ها، چاه ها و قنات ها، از برکت این ترکیب خاص به وجود آمده است. اگر تمام روی زمین، تا اعماق زیاد، قشر نفوذپذیر بود، آب ها چنان در زمین فرو می رفتند که هرگز دست کسی به دامانشان نمی رسید و اگر همه نفوذناپذیر بود، آب ها روی زمین می ایستادند و به یک باتلاق تبدیل می شدند یا به دریاها می ریختند و به این ترتیب، تمام ذخایر زیرزمینی آب از دست می رفت. این، نمونه کوچکی از رحمت گسترده خداوند به همه موجودات است که مرگ و حیات انسان، سخت با آن گره خورده است. در روایاتی از ائمه اهل بیت علیهم السلام، این آیه به ظهور حضرت مهدی عجل الله فرجه و عدل جهانی او تفسیر شده است. در حدیثی از امام باقر علیه السلام در تفسیر همین آیه می خوانیم:«این آیه درباره امامی نازل شده که [به عدل الهی] قیام می کند. (حضرت مهدی علیه السلام) می گوید: اگر امام شما پنهان گردد،شما نمی دانید کجاست؟ چه کسی برای شما امامی می فرستد که اخبار آسمان و زمین و حلال و حرام خدا را برای شما شرح دهد.» سپس فرمود:«به خدا سوگند، تأویل این آیه فرا نرسیده و سرانجام خواهد آمد.» آری ظاهر آیه مربوط به آب جاری است و مایه حیات موجودات و باطن آیه مربوط به وجود امام و علم و عدالت جهانی اوست که آن نیز مایه حیات است.
منبع:تفسیر نمونه.