بخشی از تفسیر آیه 9 / انعام

منظور از آیه این است که پیامبر خدا، به تناسب مقام رهبری و عهده دار بودن امر تربیت مردم و سرمشق عملی دادن به آنها لازم است از جنس خود مردم و مانند آنها باشد و تمام غرایز و صفات انسانی در او وجود داشته باشد؛ زیرا فرشته، علاوه بر این که با چشم بشر دیده نمی شود، نمی تواند سرمشق عملی برای او گردد؛ چون نه از نیازها و دردهای او آگاه است و نه با غریزه ها و خواسته های او آشنا است و به همین دلیل نمی تواند رهبری مناسب برای نوع بشر باشد. باید دانست که منظور از « لَجَعَلناهُ رَجُلاً »[=حتما او را بصورت انسان در می آوردیم] این نیست که فقط شکل انسان به او می دادیم؛ بلکه منظور این است که او را از نظر ظاهر و باطن به شکل انسان قرار میدادیم.
منبع: تفسیر نمونه.

بخشی از تفسیر آیه 148 / نساء

مفسران گفته اند: خداوند در این آیه استثنا قائل شده و به کسی که به او ستم شده، اجازه داده که بدی های ستمگر را آشکار کند؛ اما این به این معنی نیست که مظلوم اجازه دارد تمام بدی های ظالم را به هر نحو اعلام کند و به قول معروف، هرچه از دهانش در آمد، به او بگوید؛ بلکه به این معناست که کسی که به او ظلم شده، اجازه دارد در همان مورد خاص ساکت نباشد و برای گرفتن حقش، بدی و ظلم ظالم را با صدای بلند آشکار کند و صفات بد او را که با ظلم او ارتباط دارد، به زبان آورد. مفسرین و فقها از این آیه استفاده کرده اند که یکی از موارد جواز غیبت، دادخواهی و اعلام مظلومیت است.

منبع: تفسیر المیزان و تفسیر اطیب البیان.

بخشی از تفسیر آیه 64 / نساء

میان زبیر بن عوام - از مهاجرین- و یکى از انصار، بر سر آبیارى نخلستان نزاع[=دعوا] شد. پیامبر صلی الله علیه و آله قضاوت کرد که چون قسمت بالاى باغ، متعلق به زبیر است، اوّل او آبیارى کند. مرد انصارى از قضاوت پیامبر صلوات الله علیه و آله ناراحت شد و گفت چون زبیر، پسر عمه توست، به نفع او داورى کردى! رنگ پیامبر پرید و این آیه نازل شد. عجبا که خودشان رسول‏ اللّه را به داورى پذیرفته‏ اند، ولى سرپیچی می کنند!
امام صادق علیه السلام فرمود: "اگر کسانى اهل نماز و حج و زکات باشند، ولى نسبت به کارهاى پیامبر صلى الله علیه و آله سوءظن داشته باشند، در حقیقت مؤمن نیستند." سپس آیه 64 سوره نساء را تلاوت فرمودند.
منبع: تفسیر نورالثقلین و تفسیر نور.

بخشی از تفسیر آیه 149 / آل عمران

از این آیه می توان فهمید که یکى از عوامل مهم پیروزى در جنگها، روحیه سرباز است. آن قدر که روحیه عالى سربازان در پیروزى تاثیر دارد، کم و کیف آنها و چگونگى سلاح آنها اثر ندارد؛ اسلام با تقویت روح ایمان و عشق به جهاد و افتخار به شهادت و اتکاى به خداوند قادر این ویژگی را در مجاهدان خود به عالیترین وجهى پرورش داد در حالى که بت‏ پرستان خرافى که تکیه‏ گاهشان بتهاى بى اراده و بى جان بود و عقیده به معاد و زندگى پس از مرگ نداشتند و خرافات، افکار آنها را آلوده کرده بود، روحیه‏ اى ضعیف و ناتوان داشتند و یکى از عوامل مؤثر پیروزى مسلمانان بر آنها همین تفاوت روحیه بود.

منبع: تفسیر نمونه.

بخشی از تفسیر آیه 282 / بقره

بزرگترین آیه‏ قرآن، این آیه است که درباره‏ مسائل حقوقى و نحوه‏ تنظیم اسناد تجارى مى ‏باشد. این آیه نشانه دقّت نظر و جامعیّت اسلام است که در دوره جاهلیّت و در میان مردمى عقب افتاده، دقیق ‏ترین مسائل حقوقى را طرح کرده است.
کلمه «تداینتم» از «دَین» به معناى بدهى، شامل هرگونه معامله غیر نقدى، وام و خرید سَلَف[=پیش خرید] مى ‏شود. در حدیث آمده است: "اگر کسى در معامله، سند و شاهد نگیرد و مالش در معرض تلف قرار گیرد، هرچه دعا کند، خداوند مستجاب نمى ‏کند و مى ‏فرماید: چرا به سفارشات من عمل نکردى؟!"
در زمانى که در تمام جزیرة العرب به گفته مورخان، 17 باسواد بیشتر نبوده، این همه سخن از نوشتن، نشانه توجّه اسلام به علم و حفظ حقوق است.
منبع: تفسیر کنزالدقائق و تفسیر نور

بخشی از تفسیر آیه 186 / بقره

شرایط استجابت دعا
این آیه پر است از محبت خدا به بندگانش؛ خداوند در این آیه از قول خود سخن گفته و هفت مرتبه ضمیر  متکلم [من] را به کار برده است:  بندگان من، درباره من، من نزدیکم، هنگامی که مرا بخوانند، پاسخ می گویم، دعوت مرا، به من ایمان بیاورند. در هیچ جای قرآن، آیه ای به چنین وصفی یافت نمی شود. خداوند در این آیه، برای استجابت دعا، یک شرط اساسی قرار داده، فرموده است:"هنگامی که مرا بخوانند"؛ یعنی باید دعای دعاکننده از دل او بر آید و لقلقه زبانش نباشد.
امام صادق علیه السلام می فرماید: " خداوند، دعای قلب فراموشکار را مستجاب نمی کند". همچنین بنده در دعاکردن باید حاجت خود را حقیقتاً از خداوند بخواهد و دیگران را در کنار خدا، حقیر و کوچک بشمارد و اگر چه مخلوقات را واسطه بداند اما سررشته کارها را فقط به دست خدا بداند.
منبع: تفسیر المیزان.

معنای روان برخی از کلمات ابتدای قرآن کریم

رحمان : بسیار بخشنده و عطا کننده نعمت به همه موجودات؛ که شامل دوست و دشمن، مؤمن و کافر و نیکوکار و بدکار مى‏باشد.
رحیم: بسیار مهربان و صاحب بخشش؛ اشاره به رحمت خاص پروردگار است که ویژه بندگان مطیع و صالح و فرمانبردار است.
رب: به کسى گفته مى‏شود که هم مالک وصاحب چیزى است و هم در رشد و پرورش آن نقش دارد.
ریب ( آیه دوم / بقره ) : شک و تردید، البته نه هر نوع شکی؛ بلکه شکی که با سوء ظن و تهمت همراه باشد.
غیب ( آیه سوم / بقره) : چیزی است که با حواس ظاهری قابل درک و محسوس نیست و عالم غیب به عالم غیر محسوسات اشاره دارد؛ مثلاً عالم معاد و فرشتگان.

بخشی از تفسیر آیه 2 / نبأ

منظور از خبر بزرگ و پر اهمیت، برانگیختن مردگان و رستاخیز است که قرآن تأکید فراوانی بر آن دارد. در روایات متعددی، این خبر بزرگ به ولایت و امامت امیرالمؤمنین علی علیه السلام تفسیر شده است. البته باید توجه داشت که این روایات به معنای باطنی آیه توجه دارد و معنای ظاهری آن همان معاد است. توضیح اینکه ممکن است یک آیه معانی متعددی داشته باشد که از میان آنها یک معنی، ظاهری باشد. مشخص است که فهم باطن قرآن بدون وجود قرینه های روشن یا تفسیرهایی که از پیامبر و امامان (معصوم صلوات الله علیهم) رسیده، جایز نیست و این حقیقت که قرآن بطن هایی دارد، نباید دستاویزی برای منحرفان باشد که آیات قرآن را هرگونه بخواهند، به میل خود تفسیر کنند.
منبع: تفاسیر نمونه و المیزان.

بخشی از تفسیر آیه 22 / ملک

در این آیه افراد بی ایمان چون خودخواه و خودپرست و لجوج اند و جز منافع مادی و زودگذرِ خویش را نمی بینند و چون مسیر آنها مسیر هوی پرستی است، به کسی تشبیه شده اند که از جاده ای ناهموار و پرپیچ می گذرند؛ درحالی که به صورت افتاده و با دست و پا و سینه حرکت می کند. نه راه را به درستی می بینند و نه قادر به مهار خویشتن هستند، نه از موانع باخبر است و نه سرعتی دارد، کمی پیش می رود و درمانده می شود. اما مؤمنان، به افراد راست قامتی تشبیه شده اند که از جاده ای هموار و صاف و مستقیم با سرعت و قدرت و آگاهی تمام به راحتی پیش می روند. آری، افراد باایمان چون از قید هوای نفس رها شده اند، بینشی عمیق و مسیری صاف و روشن دارند. در برخی روایات، کسانی که ولایت امیرالمؤمنین علی علیه السلام را انکار می کنند، از مصادیق گروه یکم به حساب آمده اند.
منبع: تفاسیر نمونه و المیزان.

بخشی از تفسیر آیه 11 / تغابن

با توجه به دیگر آیات قرآن کریم، مصیبت ها دو نوع هستند: یکم، مصیبت هایی که با طبیعت زندگی انسان سرشته شده و اراده بشر کمترین اثری در آن ندارد؛ مثل مرگ و میر و قسمتی از حوادث دردناک طبیعی. دوم، مصایبی که انسانها به نحوی در آن نقش دارند. قرآن درباره دسته یکم می گوید که این گروه از مصیبتها به اراده خدا اتفاق می افتد و درباره دسته دوم می گوید که به خاطر اعمال خودتان دامانتان را می گیرد. بنابراین کسی نمی تواند به این بهانه که تمام مصایب از سوی خداست، در مقابل ظالمان سکوت کند یا در برابر بیماری ها و مشکلات یا فقر و جهل هیچ کاری نکند. البته حتی در مصیبت هایی که خود انسان نقش دارد، تأثیر این اسباب، از ناحیه خدا و به اذن و فرمان اوست که اگر او اراده کند، هر سببی بی رنگ و بی اثر می شود.

بخشی از تفسیر آیه 25 / حدید

طبق آیه، هدف اصلی بعثت انبیاء برپایی قسط و عدل است. باتوجه به آیه، سه چیز مقدمه اقامه عدل است: بینات، کتاب، میزان.
واژه بینات(= دلایل روشن) معنای گسترده ای دارد که شامل معجزات و دلایل عقلی می شود که پیامبران به آن مجهز بودند. منظور از کتاب، همان کتب آسمانی است و چون حقیقت همه یکی است، کتاب را به صورت مفرد بیان می کند؛ هرچند با گذشت زمان، محتوای آنها کاملتر شده است. میزان به معنای وسیله وزن کردن و سنجش است که مصداق حسی آن، ترازوهایی است که وزن اجناس را با آن می سنجند؛ ولی بی شک در اینجا یعنی احکام و قوانین الهی یا آئین الهی است که تمام اعمال انسان ها را می توان با آن سنجید. به طور کلی معیارِ سنجش نیکی ها و بدی ها و ارزشها و ضد ارزشهاست.
منبع: پیام قرآن، ج7، ص23 و تفسیر نمونه، ج23، ص 371.

بخشی از تفسیر آیه 21 / احقاف

سرزمین احقاف
" احقاف " به معنای شنهای روانی است که بر اثر وزش باد در بیابان ها به صورت مستطیل و کج و معوج روی هم انباشته می گردد. از این تعبیر روشن می شود که سرزمین قوم عاد، ریگستان بزرگی بوده است. در این که این سرزمین کجاست، سخنان متفاوتی به میان آمده است اما درست تر از همه این است که این منطقه در جنوب شبه جزیره عربستان و در نزدیکی سرزمین یمن بوده است.
نام گذارى این سوره به «احقاف»، بر اساس آیه 21، در بیان ماجراى حضرت هود و قوم عاد است‏. پیامبر اکرم صل الله علیه و آله می فرماید:" هر کس سوره احقاف را بخواند به ازای هر دانه شن که در این دنیا است ده حسنه به او داده مى‏شود، و ده سیئه‏ محو مى‏گردد، و ده درجه بر درجات او افزوده مى‏شود."

منبع: تفاسیر نور، نمونه و مجمع البیان.

بخشی از تفسیر آیه 13 / شوری

این آیه این حقیقت را روشن می کند که دعوت اسلام به توحید، دعوت جدیدی نیست؛ دعوت تمام پیامبران اولوالعزم است. نه تنها اصل توحید، بلکه تمام اصول دعوت انبیاء در همه ادیان آسمانی، یکی بوده است. طبق این آیه، هرچه که به پیامبران اولوالعزمِ گذشته توصیه شده و در دین آنها بوده، در دین اسلام جمع شده است. تعبیر " من الدین " نشان می دهد که هماهنگی ادیان آسمانی، تنها در موضوع توحید یا اصول عقاید نیست؛بلکه مجموعه ادیان الهی از نظر اساس و ریشه یکی است.
هرچند تکامل جامعه انسانی ایجاب می کند که تشریعات و قوانین فرعی، هماهنگ با تکامل انسان ها رو به تکامل رود تا به حد نهایی و خاتم ادیان برسد. به همین دلیل، در آیات قرآن، شواهد فراوانی وجود دارد که نشان می دهد اصول کلی عقاید و قوانین و وظایف در همه ادیان الهی یکسان بوده است.
منبع: تفسیرنمونه، ج20، ص377

بخشی از تفسیر آیه 33 / زمر

در آیه سخن از کسانی است که هم آورنده صدق و راستی اند و هم عمل کننده به آن؛ همانها که مکتب وحی را در عالم منتشر می کنند و خود به آن ایمان دارند و عمل می کنند یعنی پیامبران و امامان و تبیین کنندگان مکتب و تفکر آنها.

بسیاری از مفسران شیعه و سنی در ذیل آیه این حدیث را نقل کرده اند که در آیه منظور از " کسی که سخن راست بیاورد " [جاء بالصدق ] پیامبر صل الله علیه و آله است و منظور از " کسی که آن را تصدیق و تأیید می کند" [ صدّق به] علی علیه السلام است. باید توجه داشت که این تفسیر، مفهوم آیه را محدود نمی کند؛ بلکه بیان روشن ترین مصداق آیه است. بدون شک علی علیه السلام در میان تصدیق کنندگان پیامبر صل الله علیه و آله، در صف اول قرار داشته و احدی از علمای اسلام منکر این واقعیت نیست که علی علیه السلام از میان مردان و بلکه تمام مردم نخستین کسی بوده که پیامبر صل الله علیه و آله را تصدیق کرده است.
 منبع: تفسیر نمونه ذیل آیه

بخشی از تفسیر آیه 40 / یس

واژه " یسبحون" از مصدر " سباحة " به معنای شناور بودن است و فلک، به معنای " مدار " است. شناور بودن ماه و خورشید، حکایت از حرکت انتقالی آنها دارد و شناور بودن شب و روز هم نوعی از شناور بودن زمین است که به دنبال آن، طول شب و روز در طی سال، کم و زیاد می شود.

آنچه روشن است این است که برخلاف نظریه هایی که در گذشته ، زمین یا خورشید را ثابت می پنداشتند، قرآن مجید همه را دارای حرکت انتقالی دانسته اند و آنها را همانند ماهیانی تصویر کرده که در فضای لایتناهی شنا می کنند و اطراف آنها به چیز محسوسی متصل نیست. این آیه از معجزات علمی قرآن مجید است.