بخشی از تفسیر آیه 83 / نمل

از آیه چنین استفاده می شود که روزی فرا خواهد رسید که خداوند از هر قوم و جمعیتی، گروهی را محشور می کند و آنها برای مجازات و کیفر اعمالشان آماده می کند. بسیاری از بزرگان، این آیه را اشاره به موضوع بازگشت گروهی از نیکوکاران و بدکاران به همین دنیا در آستانه رستاخیز می دانند؛ زیرااگر اشاره به خود رستاخیز و قیامت باشد، تعبیر «مِن کُلِّ أمة فوجاً» صحیح نیست؛ زیرا در قیامت همگان محشور محشور می شوند و نه فقط چند گروه. رجعت، از عقاید معروف شیع است و تعریفش در عبارتی کوتاه چنین است: بعد از ظهور حضرت مهدی عجل الله فرجه و در آستانه رستاخیز، گروهی از مؤمنان خالص و کفار و طاغیان بسیار شرور به این جهان باز می گردند. گروه اول مدارجی از کمال را طی می کند و گروه دوم کیفرهای شدیدی می بینند. این مسلم است که زنده کردن گروهی از مردگان در این دنیا، از محالات نیست؛ همانگونه که زنده کردن همه انسانها در قیامت کاملا ممکن است. در قرآن مجید نیز زنده شدن پس از مرگ، در پنج مود از امتهای پیشین آمده است.(بقره / 56 - 73 - 243 - 289 - و مائده / 110).

منبع: تفسیر نمونه.

شرم از این کارها چرا؟!

امام على علیه السلام:

ثَلاثٌ لا یُستَحیا مِنهُنَّ: خِدمَةُ الرَّجُلِ ضَیفَهُ، وقِیامُهُ عَن مَجلِسِهِ لِأَبیهِ ومُعَلِّمِهِ، وطَلَبُ الحَقِّ وإن قَلَّ؛

از سه کار نباید شرم کرد: خدمت کردن به مهمان؛ از جا بلند شدن براى پدر و معلّم؛ و مطالبه حق، اگرچه اندک باشد.

غرر الحکم: ح ۴۶۶۶ / فرهنگ‌نامه مهمانی، ص58

بخشی از تفسیر آیه ۶۴ / فرقان

طبق آیه یکی از ویژگیهای عبادالرحمن شب زنده داری است. آنها در ظلمت شب که چشم غافلان در خواب است و جایی برای تظاهر و ریا وجود ندارد، خواب خوش را بر خود حرام کرده و به خوش تر از آن که یاد خدا و قیام و سجود در پیشگاه با عظمت اوست، می پردازند. روایات اسلامی نیز برای شب زنده داری و نماز شب فضیلت زیادی قائل شده اند. امام علی علیه السلام می فرماید: "شب زنده داری موجب صحت جسم و خشنودی پروردگار و قرار گرفتن در معرض رحمت او و تمسک به اخلاق پیامبران است." همچنین در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: "دست از شب زنده داری بر مدار؛ زیرا کسی که از این عمل محروم گردد، مغبون است."

منبع: تفسیر نمونه.
 

برتری حُسن فاعلی

امام هادی علیه السلام:

خَیرٌ مِنَ الخَیرِ فاعِلُهُ، وأجمَلُ مِنَ الجَمیلِ قائلُهُ، وأرجَحُ مِنَ العِلمِ حامِلُهُ؛

نیک تر از نیکى، نیکوکار است و زیباتر از سخن زیبا، گوینده آن است و برتر از دانش، بردوش‌کشنده آن.

أعلام الدین: ص ۳۱۱ / چشم تماشا، ص220.

بخشی از تفسیر آیه 51 / مؤمنون

با توجه به معنی آیه خواهیم دانست که فرق میان پیامبران و دیگر انسان ها این نیست که ایشان صفات بشری مثل نیاز به تغذیه ندارند؛ بلکه آنها تغذیه را نیز یک وسله تکامل می دانند. به همین دلیل، برنامه آنها، خوردن چیزهای پاکیزه است؛ درحالیکه مردمی که خوردن را هدف نهایی خود قرار داده اند، به هیچ وجه مقید به این شرایط نیستند. بلکه به دنبال چیزی می روند که هوس حیوانی آنها را اشباع کند؛ ناپاک باشد یا پاکیزه. با توجه به اینکه نوع تغذیه بدون شک در روحیات انسان مؤثر است و غذاهای گوناگون آثار اخلاقی متفاوتی دارد، ارتباط این دو جمله در آیه روشن می شود که می فرماید:«از غذاهای پاکیزه بخورید» و «عمل صالح انجام دهید». در احادیث می خوانیم که خوردن غذای حرام، جلوی استجابت دعای انسان را می گیرد. مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: دوست دارم دعایم مستجاب شود. حضرت فرمود: « غذای خود را پاک کن و از هرگونه غذای حرام بپرهیز.»

منبع: تفسیر نمونه.

مقام شهید

امام صادق علیه السلام:

مَن قُتِلَ فی سَبیلِ اللّهِ لا یُعَرِّفُهُ اللّهُ شَیئا مِن سَیِّئاتِهِ؛

هر که در راه خدا کشته شود، خداوند چیزى از گناهانش را به او نمى نمایاند.

وسائل الشیعه ، ج ۱۵ ، ص ۱۶ / میزان الحکمه: ج 6 ص 65.

بخشی از تفسیر آیه 30 / أنبیاء

حیات همه موجودات زنده اعم از گیاهان و حیوانات به آب بستگی دارد؛ آبی که مبدأ آن، بارانِ نازل شده از آسمان است. دانشمندان معتقدند نخستین جوانه حیات، در اعماق دریاها پیدا شده است. به همین دلیل، آغاز حیات و زندگی را از آب می دانند. اگر قرآن آفرینش انسان را از خاک می شمرد، نباید فراموش کنیم که منظور از خاک همان طین(گِل) است که ترکیبی از آب و خاک است. این موضوع نیز سزاوار توجه است که طبق تحقیقات دانشمندان، قسمت عمده بدن انسان و بسیاری از حیوانات (درحدود هفتاد درصد) را آب تشکیل می دهد. این که بعضی ایراد کرده اند که آفرینش فرشتگان و جن – با این که موجودات زنده ای هستند – بی شک از آب نیست، پاسخ روشن است؛ زیرا مقصود این آیه، موجودات زنده ای است که برای ما محسوس است.

منبع: تفسیر نمونه.

ایمان، تقوا و یقین

امام رضا علیه السلام:

الإیمانُ فَوقَ الإسلامِ بِدَرَجةٍ، والتَّقوى فَوقَ الإیمانِ بِدَرَجةٍ وَما قُسِّمَ بَینَ العِبادِ شَیءٌ أقلُّ مِنَ الیقینِ؛

ایمان یک درجه از اسلام بالاتر است و تقوا، یک درجه از ایمان بالاتر است و چیزى کمتر از یقین میان بندگان تقسیم نشده است.

الکافی: ج ۲ ص ۵۱ ح ۲ / چشم تماشا، ص206.

بخشی از تفسیر آیه 102 / کهف

«نُزُل» چیزی است که مهمان در ابتدای ورودش با آن پذیرایی می شود. این آیه می فرماید که جهنم، نُزُل کافران است. در آیه 107 می خوانیم که بهشت، نُزُل مؤمنان است. برخی از مفسران از این تعبیر استفاده کرده اند که بهشت، اولین پاداش مؤمنان و جهنم، اولین کیفر کافران است و در پس آنها ثواب و عقابی وجود دارد که وصف شدنی نیست. برخی از آیات قرآن نیز این نظر را تأیید می کند؛ مثلا: «هرچه بخواهند، در آنجا(=بهشت) برای آنها هست و نزد ما نعمتهای بیشتری وجود دارد (که به فکر هیچ کسی نمی رسد).[ق - 35]»؛ یا این آیه که می فرماید: «هیچ کس نمی داند چه پاداشهای مهمی که مایه روشنی چشم هاست، برای آنها نهفته شده.»[سجده - 17]؛ یا این آیه شریفه: «برای آنها(=ستمکاران)(در قیامت) اموری ظاهر می شود که هرگز گمان نمی کردند»[زمر - 47].

منبع: تفسیر المیزان.

در مورد اصلاح دیگران

 امام رضا علیه السلام:

مَن لَم یُتابِعکَ عَلى رأیِکَ فی إصلاحِهِ، فَلا تُصغِ إلى رأیِهِ لَکَ، وانتَظِر بِهِ إلى أن یُصلِحَه شَرٌّ؛

هرکس نظر تو را در اصلاح خودش نپذیرد، به نظرش درباره خودت گوش مده و منتظر باش تا بدى او را اصلاح کند.

العدد القویة: ص ۲۹۷ ح ۲۶ / چشم تماشا، ص198.

بخشی از تفسیر آیه 36 / اسراء

نهی از پیروی از چیزهایی که به آن علم و آگاهی نداریم، معنی وسیعی دارد که موضوعات اعتقادی، سخن گفتن، شهادت دادن، قضاوت کردن و انجام سایر اعمال را شامل می شود. در همه چیز، ملاک انسان باید علم و یقین باشد و غیر آن، خواه ظن و گمان باشد یا حدس و تخمین یا شک و احتمال، هیچ کدام سزاوار اعتماد نیستند. در حدیثی از امام کاظم علیه السلام می خوانیم که از پدرانش نقل کرده است:" «تو نمی توانی هرچه می خواهی، بگویی؛ زیرا خداوند می فرماید: از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن.» در حدیث دیگری از پیامبر صلی الله علیه و آله در ذیل این آیه می خوانیم: «هرکه به مرد یا زن مؤمنی تهمت بزند، خداوند او را در چرک و کثافت زنان بدکار نگه می دارد تا از عهده آنچه گفته است، برآید.»

منبع: تفسیر نمونه و تفسیر قمی.

مشک آنست که ببوید...

امام رضا علیه السلام:

مَن کَثُرَت مَحاسِنُه، مُدِحَ بِها، واستغنى عَنِ التَّمَدُّحِ بِذِکرِها؛

هرکس نیکویی‌هایش فراوان شود، بدانها ستوده شود و از خودستایى بی‌نیاز گردد.

العدد القویّة: ص ۲۹۶ ح ۲۶ / چشم تماشا، ص198.

بخشی از تفسیر آیه 38 / حجر

بیشتر مفسران معتقدند منظور از آیه 38، روز پایان دنیا و اولین دمیدن اسرافیل در صور است؛ زیرا تا آن روز، تکلیف وجود دارد و امکان مخالفت با خدا و معصیت او هست. برخلاف این نظر، از آیات قرآن و روایات و حتی دلایل عقلی استفاده می شود که بشر در حال حرکت به سوی سعادت است و به زودی در همین دنیا به کمال سعادت خود می رسد وجامعه انسانی از گناه و بدی رهایی می یابد؛ به طوری که در روی زمین کسی به جز خدا پرستیده نمی شود و بساط کفر و فسق برچیده می گردد و مرض های روحی و وسوسه های شیطانی ازبین خواهد رفت. از این مطلب استفاده می شود که روز وقت معلوم که سرآمد مهلت ابلیس است، روزی است که جامعه بشری به اراده خداوند اصلاح خواهد شد. در آن روز، ریشه فساد کنده خواهد شد و این پایان دنیا نیست. در برخی روایات، این آیه به روزگار ظهور حضرت مهدی عجل الله فرجه تفسیر شده است.

منبع: المیزان.

تأدیب نفس

امام على علیه السلام:

کَفاکَ مُؤَدِّبا لِنَفسِکَ تَجَنُّبُ ما کَرِهتَهُ مِن غَیرِکَ؛

دورى کردن از آنچه از دیگران ناخوش می‌دارى، بهترین ادب‌آموز توست.

غرر الحکم: ح ۷۰۷۷ / فرهنگ‌نامه ادب، ص29.

بخشی از تفسیر آیه 83 / یوسف

یعقوب علیه السلام کلامی را که در هنگام مفقود شدن یوسف(آیه 18) به زبان آورده بود، تکرار می کند:" ( هوای ) نفس شما ، مسأله را چنین در نظرتان آراسته است! من صبر می کنم ، صبری زیبا ". این سخن برای تکذیب پسرانش در مورد بازداشت بنیامین یا تهمت به آنها نبود؛ زیرا قراین نشان می دهد که آنها راست می گویند و بنیامین بازداشت شده بود؛ بلکه حضرت یعقوب علیه السلام با زیرکی خدادادی که داشت، فهمید که بازداشت بنیامین به گم شدن یوسف ارتباط دارد و می دانست که گم شدن یوسف در اثر هوای نفس برادرانش بوده است. به همین دلیل نگفت که امیدوارم خداوند بنیامین را به من باز گرداند؛ بلکه فرمود امیدوارم خداوند همه آنها ( یعنی یوسف، بنیامین و برادر بزرگتر که در مصر ماندند) را به من بازگرداند و بدین ترتیب فهماند که مفقود شدن همه آنها، در اثر فریبکاری نفس پسران نادان و خطاکار بوده است.
منبع: تفسیر المیزان.